İnfertilite (Kısırlık)

İnfertilite, veya halk dili ile kısırlık, önemli psikolojik, ekonomik, demografik ve tıbbi sonuçları
olan, günümüzde yaygın görülen bir durumdur. Toplum içerisinde yaklaşık her 7 çiftten biri
infertilite problemi ile karşılaşmaktadır.
İNFERTİLİTE TANISINI NASIL KOYUYORUZ?
Çiftin bir yıl süreyle herhangi bir doğum kontrol yöntemi kullanmadan, düzenli cinsel ilişki
yaşamasına rağmen hamilelik olmaması bize infertilite tanısına yönlendirir. Kadın yaşının
ileri olmasının doğurganlıkta azalma ile ilişkili olması nedeniyle, kadın 35 yaşından küçükse
infertilite tanısı 6 ayda konulabilir.
İnfertilite önceden hamilelik yaşamış çiftlerde de görülebilir. Hiç bebek sahibi olmayan
çiftlerde bu durum primer infertilite olarak adlandırılırken, daha önce hamilelik öyküsü olan
çiftlerin sonradan infertilite yaşaması durumu sekonder infertilite olarak adlandırılır.
DOKTORA NE ZAMAN BAŞVURULMALI?
Çocuk sahibi olmak isteyen bir çift, herhangi bir doğum kontrol yöntemi kullanmadan,
düzenli cinsel ilişki yaşamasına rağmen 1 yıl içinde hamilelik yaşanmadıysa infertilite
açısından değerlendirilmelidir. Daha önce bahsettiğimiz gibi kadın 35 yaşın üzerinde ise 1
yıldan daha kısa süre içinde başvurulması daha doğru olur.
İnfertilite kadına, erkeğe veya ikisine bağlı nedenlerle görülebildiği gibi, hastaların bir
kısmında ise bir neden saptanamadığı halde görülebilir. Bu nedenle çift mutlaka kadın
hastalıkları ve doğum uzmanına birlikte başvurmalıdır. Çift kadın hastalıkları ve doğum
uzmanı tarafından birlikte değerlendirilerek gerekli durumlarda diğer branş hekimlerine
danışarak infertilite tedavisini planlayacaktır.
TÜP BEBEK TEDAVİSİ
Tüp bebek tedavisi sayesinde günümüzde infertilite (kısırlık) , çözümsüz bir problem olmaktan
çıkmıştır. Tüp bebek tedavisi hem kadına, hem erkeğe bağlı çoğu infertilite (kısırlık)
hastasında bebek sahibi olmaya imkan sağlayabilmektedir. Tüp bebek tedavisi ile ilgili devam
eden çalışmalar, yeni geliştirilen teknikler infertilite (kısırlık) tedavisinin geleceği için de umut
verici görünmektedir.

İNFERTİLİTEDE İLK DEĞERLENDİRME

Ayrıntılı bir anamnez ve fizik muayene ile ilk tanısal değerlendirme yapılır. İnfertilite iki
partner nedeniyle de olabileceği için iki partnerin değerlendirilmesi aynı anda yapılır.
Buradan yola çıkılarak gerekli görülen tetkikler ile infertilite nedeni araştırılır, çoğunlukla
değerlendirilen tetkikler şunlardır:
●Sperm üretimi ve spermin iletilmesi ile ilgili sorunları belirlemek için spermiyogram yapılır.
•Erkek üroloji uzmanı tarafından peniste anatomik bozukluklar, ereksiyon problemleri,
varikosel, hormonal problemler açısından değerlendirilir.
●Yumurtlama ile ilgili sorunları belirlemek için idrarda ovulasyon testi (idrarda LH bakılır,
yükselmesi yumurtlama olacağının göstergesidir) ve/ya adet döngüsünün 21. günündeki
progesteron seviyesi (21. günde proesteron değerinin 10-15 üzerinde olması yumurtlama
olduğunu gösterir) görülür.
● Adetin 3. günü kanda folikül uyarıcı hormon (FSH) ve östradiol düzeyleri, anti-müllerian
hormon (AMH) ve inhibin B düzeyleri , ve/ya transvajinal ultrason ile over (yumurtalık )
hacmi ile antral folikül sayısı ile kadındaki yumurtalık rezervi değerlendirilir.
●Her iki partnerde FSH, LH, tiroid ve prolaktin hormon düzeylerine bakılır.
●Kadındaki fallop tüplerinin açıklığını ve rahim boşluğunda olabilecek polip, yapışıklık vb.
patolojileri değerlendirmek için histerosalpingografi (HSG) (ilaçlı rahim filmi) ile
görüntüleme yapılır.
Rahim miyomlarını ve yumurtalık kistleri gibi patolojileri değerlendirmek için ultrason
ile rahim ve yumurtalıklar incelenir.
●Endometriozis veya diğer pelvik patolojileri belirlemek için, ilk tercih olmasa da gerekli
durumlarda laparoskopi, histeroskopi yapılabilir.
●Genetik sorunların tespiti için kromozom analizi gerekebilir.

KADINDA İNFERTİLİTE (KISIRLIK)

Kadında infertiliteye (kısırlığa) yol açan etkenler nedenlerdir?
• Yumurtlama bozuklukları (polikistik over sendromu, çikolata kisti vb.)
• İleri yaş nedeniyle over (yumurtalık) rezervinin azalması
• Endometriozis
• Rahim içi yapışıklıklar
• Tüplerdeki tıkanıklıklar
• Diğer tubal anomaliler
• Tiroid hormon bozuklukları ( hipotiroidi, hipertiroidi)
• Geçirilmiş genital bölge enfeksiyonları

• Geçirilmiş rahim ve yumurtalık ameliyatları
• Hiperprolaktinemi (süt hormonu fazlalığı)
• Rahim içindeki miyomlar
• Rahim anomalileri
• Radyoterapi veya kemoterapi almış olmak
• Kromozomal bozukluklar
• Aşırı alkol ve sigara kullanımı
İleri yaş
Sağlıklı bir gebeliğin oluşabilmesi için en önemli faktör kadın yaşıdır. Sağlıklı bir kadının bir
yıl içinde doğal yollarla gebe kalma ihtimali 20 yaşında yaklaşık % 85 iken, 35 yaşın üzerinde
bu ihtimal % 50 ‘lere düşer.

Yumurtlama bozuklukları
Gebelik oluşabilmesi için ilk adım kadın yumurtasının yumurtalıklardan atılması, yani
yumurtlamadır. Normalde bir kadın ayda bir kez yumurtlar. Ancak bazı kadınlarda
yumurtlama seyrek, düzensiz olabilir veya hiç olmayabilir. Yumurtlama problemi yaşayan
kadınlarda adet düzensizliği görülebilir veya adet döngüleri düzenli de seyredebilir. Sonuç
olarak hasta gebe kalamaz ve infertilite ( kısırlık) görülür.
Yumurtlamanın olabilmesi için hipofizden salınan FSH ve LH hormonları uygun aralıklarda
ve yeterli miktarda salgılanmalıdır. Eğer bu hormonlar doğuştan üretilmemişse yaşam
boyunca hiç adet görülmez. Eğer düzensiz salgılanıyorlarsa , yumurtlama da düzensiz olur.
Sonuç olarak yumurtlama hipofiz bezi, hormonlar, yumurtalık üçlüsü tarafından kontrol
edilir.
Yumurtalıklarda çok sayıda kist oluşması ile karakterize olan polikistik over sendromu (PKOS)
yumurtlama bozukluklarının en sık nedenidir.
Prolaktin isimli süt hormonunun normalden fazla salgılandığı durumlarda da, yumurtlama
bozuklukları yaşanır. Tedavisi ilaçla veya ameliyatla yapılarak yumurtlama düzeltilebilir.
Endometriozis
Rahim içini kaplayan endometriyum dokusunun rahim dışında başka alanlara da
yerleşmesine endometriozis adı verilir. Rahmin dış yüzeyinde, tüplerde ve yumurtalıklarda
karın içi her yerde, nadiren de karın dışında görülebilir. Endometriozis dokusu, her ay adet
döneminde prolifere olup kanar ve etrafında inflamasyon ve yapışıklıklar oluşmasına sebep
olur. Endometriozis yumurtlamayı bozarak veya anatomik yapıyı bozarak infertiliteye (kısırlık)
neden olabilir. İnfertil (kısır) endometriozis hastalarında tüp bebek tedavisi ile gebelik
sağlanabilir.

Over (yumurtalık ) rezervinin düşük olması
Kadındaki yumurtalar anne karnında oluşur ve her kadın dünyaya belli sayıda yumurta ile
gelir. Yaş ilerledikçe yumurtalık rezervinin azalması normalken , bazı ilaçlar veya yumurtalık
ameliyatları gibi nedenlerle de yumurtalık rezervi azalabilir. Yumurtalık rezervi azaldıkça da,
infertilite (kısırlık) ihtimali artar.

Yumurtalık rezervini belirlemek için yapılan bir çok test olsa da günümüzde en değerli 2 test,
ultrasonla yumurtalıkta antral follikül sayımı ve kanda Anti-Müllerian Hormon (AMH)
testleridir. Bu testlerle over (yumurtalık) rezervi azalan hastalar belirlenerek çocuk sahibi olma
şanslarını yitirmelerinin önüne geçilebilir.

Tüplerde tıkanıklık
Sperm ve yumurtanın döllenmesi fallop tüplerinde gerçkleşir. Eğer kadındaki bu tüpler
kısmen veya tamamen kapalı ise infertiliteye (kısırlık) neden olur. Çeşitli enfeksiyonlar,
geçirilen ameliyatların sonrasında oluşan yapışıklıklar, endometriozis gibi problemler tüplerin
tıkanmasına yol açarak infertiliye (kısırlık) yol açabilir.

Rahim ve yumurtalık ameliyatları
Rahim ameliyatlarının ardından rahim içinde yapışıklıklar oluşabilir ve bu yapışıklıklar
bebeğin rahim içinde yerleşmesini önleyerek kısırlığa (infertilite) neden olabilir. Tümör gibi
medenlerle yumurtalıkların alınması veya yumurtalık kisti ameliyatlarında yumurtalıkların da
hasara uğraması, hormonal dengenin bozulması nedeniyle kısırlık görülebilir.

Kadında İnfertilite (Kısırlık) Tedavisi
İnfertilite nedeni belirlendikten sonra, nedenleri düzeltmeye veya ortadan kaldırmaya yönelik
tedavi uygulanır. İnfertilite tedavi süresince çifte ayrıca sigarayı bırakma, kafein ve alkol
tüketimini azaltma ve doğru zamanlama ile cinsel ilişki sıklığı (tahmini yumurtlama
döneminde, iki günde bir) gibi yaşam tarzı düzenlemeleri önerilir.
Kadın infertilitesinin tedavisinde ,
• İnfertilitenin nedenini ortadan kaldırmaya yönelik ameliyat veya ilaç tedavisi
• Ovulasyon indüksiyonu ( yumurtlamayı uyarıcı ilaç tedavisi)
• Aşılama (IUI – intrauterin seminasyon)
• Tüp bebek tedavisi (IVF) , ICSI (mikroenjeksiyon) gibi yardımcı üreme teknikleri
prosedürlerinin bir veya birkaçını içeren bir planlama yapılır

ERKEKTE İNFERTİLİTE (KISIRLIK)

ERKEĞE BAĞLI BAŞLICA İNFERTİLİTE NEDENLERİ
Erkekteki infertilitenin (kısırlık) nedeni ya sperm üretiminde bozukluk, ya da üretilen spermi
taşıyan kanallarda bozukluk olmasıdır. Erkek infertilitesinin (kısırlık) nedenlerini şu başlıklarla
değerlendirebiliriz:

• Hormonal bozukluklar
• Sperm morfolojisi (yapısı – şekli) ile ilgili sorunlar
• Sperm sayısının az olması veya olmaması
• Doğuştan sperm üretimi olmaması
• Sperm kanallarının doğuştan tıkanıklığı
• Varikosel
• İnmemiş testis
• Aşırı sıcak ortama maruziyet
• Aşırı alkol ve sigara tüketimi
• Bazı ilaçlar
• Kromozomal bozukluklar

Sperm yapısında bozukluklar
Testis bölgesine alınan darbe gibi travmatik hasarlar, aşırı sıcak ortamda uzun süre bulunma,
radyasyon, kimyasal maddeler, aşırı alkol ve sigara tüketimi, genetik sorunlar sperm yapısında
bozukluklara yol açabilir. Sperm sayısında yetersizlik veya morfolojik yapısındaki bozukluklar
en önemli infertilite (kısırlık) nedenlerinden biridir. Bu nedenle infertilite (kısırlık) problemi
için yapılacak ilk tetkiklerden biri de sperm analizidir. (Spermiyogram)
Sperm analizi ile erkekten alınan sperm örneğinden spermlerin sayı, hareketlilik ve şekilleri
(sperm baş, boyun ve kuyruğu) detaylı olarak incelenir. Değerlendirme sonucunda normal
sperm hücre oranı belirli bir düzeyin üzerindeyse sonuç normal kabul edilir. Ancak yapısal
olarak problemli spermler çoğunluktaysa, bu infertilite (kısırlık) nedeni olabilir.
Spermdeki şekil bozuklukları dış faktörlere bağlı ise etkenler ortadan kalkınca infertilite
(kısırlık) problemi düzelebilmektedir. Kalıtsal bozuklukları düzeltebilmek ise günümüzde
mümkün olmasa da infertilite (kısırlık) tedavisinde buna uygun bir tedavi planı yapılarak çiftin
bebek sahibi olması sağlanabilir. Örneğin sperm yapısal bozukluklarında döllenme problemi
yaşanacağı için tüp bebek tedavisinde ICSI( mikroenjeksiyon) gibi yeni teknikler başarı
oranını artıracaktır.

Genetik Problemler
Genetik bozukluklar sperm üretimini bozabilir, böylece menide hiç sperm olmamaması
(azospermi) veya az sperm bulunması (oligospermi) nedeniyle infertiliteye (kısırlık) neden
olabilirler. Bunun tespiti için kromozom analizi ve Y kromozomunda AZF bölgesi
mikrodelesyon taraması yapılması uygundur. AZF bölgesi Y kromozomu üzerinde sperm
üretiminden sorumlu genlerin bulunduğu alandır. Genetik problemlere bağlı infertilitenin
(kısırlık) tedavisinde PGT (preimplantasyon genetik test) uygulamaları eşliğinde tüp bebek
tedavisi ile başarı sağlanabilir.

İnmemiş Testis

Doğum esnasında erkek bebeğin testisleri kanaldan inmiş olup, skrotumda bulunmalıdır. Eğer
doğumda hala testisler inmemişse doğum sonrası 1 yıl beklenir, 1 yıl içinde testisler inmezse
cerrahi ile yerlerine indirilmelidir. İndirilmediği durumda testisler vücut içinde olması
gerekende yüksek ısıya maruz kalacağından sperm üretimi geri dönüşsüz olarak bozulabilir ve
infertiliteye (kısırlık) neden olabilir. Bu durum testis kanseri riskini de artırır.

Sperm Kanallarına Ait Bozukluklar
Spermin üretildikten sonra testislerden vücut dışına sperm kanalları ile aktarılır. Bu
kanallardaki tıkanıklıklar infertilite (kısırlık) nedeni olabilir. Bu kanallar doğuştan gelişmemiş
olabileceği gibi geçirilen enfeksiyonlar ve ameliyatlar nedeniyle sonradan da tıkanabilir.

Varikosel
Testis toplardamarlarındaki varis benzeri genişlemeler varikosel olarak adlandırılır. Varikosel,
testisteki kan akışımı bozar ve ısı artışına neden olur. Bu da sperm üretimini ve hareketliliği
bozarak infertiliteye (kısırlık ) neden olabilir.

Kemoterapi ve Radyoterapi
• Kemoterapi ve radyoterapi testiste sperm ana hücrelerinde hasara neden olarak sperm
üretimi bozabilir ve infertiliteye (kısırlık)neden olabilir. Bı nedenle hastaya tedavi öncesinde
spermlerinin dondurularak saklanması önerilebilir.

Erkekte İnfertilite ( Kısırlık) Tedavisi
• Öncelikle infertilite ( kısırlık) nedeni belirlenir ve mümkünse neden ortadan kaldırılır.
• Hormonal bir bozukluk söz konusuysa ilaç tedavisi ile hormonlar düzenlenerek infertilite
(kısırlık) problemi ortadan kaldırılabilir. Bunun dışında ilaç tedavilerinin erkekte infertilite (
kısırlık) tedavisinde faydası yoktur.
• Azospermik hastalarda TESE işlemi ile küçük bir operasyonla testisten sperm elde edilebilir.
• Aşılama (IUI- İntrauterin inseminasyon) : Sperm hareketinin iyi olduğu hafif sperm
bozukluklarında , aşılama işlemi yapılabilir. Aşılama işleminde erkekten alınan spermler,
rahim içine bir enjektör yardımıyla rahme bırakılarak sperm ve yumurtanın kendiliğinden
döllenmesi ve gebelik oluşması beklenir.
• Sperm hareketinin ve döllenme yeteneğinin yetersiz olduğu durumlarda ise ICSI
(mikroenjeksiyon) tekniği ile tüp bebek tedavisi (IVF) başarılı olabilir.

AÇIKLANAMAYAN İNFERTİLİTE (KISIRLIK)

Açıklanamayan infertilite (kısırlık), infertiliteye neden olabilecek hiçbir problem
bulunamamasına , kadın ve erkeğe uygulanan tüm tetkiklerin normal olmasına karşın
infertilite (kısırlık) olması durumudur. İnfertilite (kısırlık ) sorunu yaşayan çiftlerin %10-15’inde
açıklanamayan infertilite görülür. Açıklanamayan infertilitede sigara ve alkolü kesilmesi , fazla
kilo varsa verilmesi gibi yaşam tarzı değişiklikleri hamile kalmaya yardımcı olabilir. Tüp bebek
tedavisi, açıklanamayan infertilite (kısırlık) hastalarının bebek sahibi olabilmesi için en uygun
yöntemdir.